به گزارش خبرنگار مهر دیوان عدالت اداری درخواست ابطال بخشنامه شماره ۱۴۵؍۱۵۱۳؍۲۲-۲۸؍۳؍۱۳۹۱ مدیرکل امور کارکنان و خدمات اداری سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور را که در قالب یک شکایت مطرح شده بود را بررسی کرد.

در گردش کار این پرونده آمده است که: شاکی به موجب دادخواست و لایحه تکمیلی ابطال بخشنامه شماره ۱۴۵؍۱۵۱۳؍۲۲-۲۸؍۳؍۱۳۹۱ مدیرکل امور کارکنان و خدمات اداری سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی کشور را خواستار شده و در جهت تبیین خواسته اعلام کرده است که: هر روز ده‌ها زندانی با ظاهر تحقیرآمیزی در مقابل دادگاه‌ها، از خودروهای مخصوص زندان پیاده می‌شوند تا برای بازجویی یا محاکمه در برابر قضات قرار بگیرند. برتن این متهمان لباس نامناسب یکدست و یکرنگی (لباس آبی مخصوص زندان با نوارهای سرمه‌ای، که در بین زندانیان به لباس «دالتون ها» معروف است) می‌پوشانند و با دستبند و پابند همراه با مأموران از مقابل صدها رهگذر عبور می‌کنند تا وارد محاکم شوند، در حالی که بسیاری از آنها با اثبات بی گناهی از زندان آزاد می‌شوند، اما یاد و خاطره وضعیت آنان در استفاده دیگر زندانیان قرار گرفته است باعث انتقال بیماری‌های واگیر دار پوستی به دیگر زندانیان می‌شود.

۴- با کمی دقت به ماده ۹۰ از فصل دوم (امور داخلی زندان) آئین نامه اجرایی سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور مصوب ۱۳۸۴ رئیس قوه قضائیه با اصلاحات و الحاقات بعدی «پوشیدن لباس ویژه محکوم، برای محکومان الزامی نیست مگر به تشخیص سازمان زندان‌ها» لیکن پوشیدن لباس مخصوص فقط برای «محکومین احکام قطعی» در صورت تشخیص رئیس زندان آن هم فقط در «داخل زندان» نه «خارج از زندان» الزامی است و تسری آن به «متهمین» غیرقانونی می‌باشد حال الزام زندانیان متهم به پوشیدن لباس مخصوص زندان در محیط خارج از زندان، خارج از حدود اختیارات سازمان زندان‌ها می‌باشد.

۵- نظر به اینکه جمهوری اسلامی ایران به عنوان عضو سازمان ملل متحد ملزم به رعایت مصوبات و تصمیمات آن می‌باشد. لیکن برابر مواد ۱۷ و ۴۵ و ۸۸ «قواعد حداقل استاندارد برای رفتار با زندانیان» مصوبه اولین کنگره «مجازات مجرمین و جلوگیری از جنایت» سازمان ملل متحد در ژنو در سال ۱۹۵۵ و مصوبه شورای اقتصادی و اجتماعی در ژوئیه ۱۹۵۷ و مه ۱۹۷۷ که به شرح ذیل اعلام می‌گردد الزام و اجبار زندانیان به پوشیدن لباس متحدالشکل در محیط خارج از زندان غیر قانونی است.

ماده ۱۷: به هر زندانی که مجاز به پوشیدن لباس خاص خود نیست، باید مقداری لباس مناسب از نظر آب و هوا و بهداشت داده شود. چنین لباسی نباید به هیچ وجه اهانت و تحقیرآمیز باشد … در موقعیت استثنایی هر گاه زندانی به دلیلی که مورد تأیید مقامات قرار گرفته است به خارج از زندان برده می‌شود باید اجازه داشته باشد که لباس شخصی یا پوشاکی را که توجه برانگیز نباشد بپوشد.

ماده ۴۵: هنگامی که زندانیان از زندان به جای دیگر یا از جای دیگر به زندان انتقال داده می‌شود باید تا حد امکان از دید عموم پنهان باشد و بایستی مراقبت‌های لازم برای محافظت از آنان در مقابل هرگونه توهین، کنجکاوی و تبلیغات به هر شکل انجام شود.

ماده ۸۸: زندانی محاکمه نشده باید اجازه داشته باشد که لباس‌های خود را در صورتی که تمیز و مناسب باشد بپوشد. اگر وی لباس زندان را می پوشد این لباس باید متفاوت از لباسی باشد که به زندانی‌های دارای محکومیت داده می‌شود.

۶- نظر به اینکه قانون متحدالشکل نمودن البسه ایرانی در داخل مملکت در سال ۱۳۵۸ برابر بند ۱ ماده واحده لایحه قانونی الغاء قوانین متحدالشکل نمودن البسه اتباع ایرانی مصوبه شورای انقلاب جمهوری اسلامی ایران نسخ صریح گردیده است لیکن با توجه به نسخ قانون مذکور الزام زندانیان به پوشیدن لباس متحدالشکل غیرقانونی است.

۷- به موجب ماده ۱ «قانون نحوه رسیدگی به تخلفات و مجازات فروشندگان لباس‌هایی که استفاده از آنها در ملأ عام خلاف شرع است و یا عفت عمومی را جریحه دار می کند» سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی ناخواسته و بدون در نظر گرفتن طرح روی پارچه که «نماد لباس زندانیان کشورهای غرب و برادران دالتون که متعلق به کشور آمریکاست» اقدام به دوختن و سپس پوشانیدن به زندانیان نموده است که به نظر این طرح صرف نظر از اینکه دارای اشکال قانونی بوده به جهت اینکه شباهت به «طرح منقوش بر روی لباس دالتون» باعث تحقیر زندانیان می‌گردد. حال با عنایت به موارد فوق بدواً تقاضای طرح در هیأت عمومی دیوان عدالت اداری و ابطال آن مورد عنایت می‌باشد."

در متن مقرره مورد اعتراض آمده است: با توجه به مصوبه شورای معاونین و تأیید ریاست سازمان مبنی بر در اختیار قرار گرفتن هماهنگ برای کلیه مددجویان، بدین وسیله سه دست لباس مورد نظر به پیوست ارسال می‌گردد. خواهشمند است دستور فرمائید بر اساس آمار موجود محکومین تعداد مورد نیاز لباس مورد نظر را حداکثر تا تاریخ…، به این اداره کل اعلام نمایند. قابل ذکر است نمونه لباس اعزام و بدرقه مددجویان نیز که از نظر رنگ، طرح متفاوت با لباس ارسالی می‌باشد در دست تهیه است که به محض آماده شدن ارسال خواهد شد. لذا بدیهی است در تنظیم و ارسال درخواست، به صورت جداگانه تعداد لباس اعزام و بدرقه مددجویان را نیز مد نظر قرار دهید.- مدیرکل امور کارکنان و خدمات اداری "

در پاسخ به شکایت مذکور، مدیرکل قضائی و اجرای احکام سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور به موجب لایحه شماره ۱۲۳؍۱۶۰؍۶۷ - ۲۵؍۳؍۱۳۹۵ توضیح داده است که: شاکی دادخواستی به دیوان عدالت اداری تقدیم و بدون اینکه صراحتاً مشخصات مصوبه خاصی را بیان نماید متقاضی ابطال آن گردیده است و در توضیح خواسته خویش بیان داشته که پوشیدن لباس متحدالشکل زندان در زمان اعزام زندانیان به محیط خارج از زندان موجبات استخفاف زندانیان را فراهم می‌آورد و بر همین مبنا تقاضای ابطال مصوبه مربوطه را داشت.

به جهات ذیل الذکر که مبین بلاوجه بودن دعوای مطروحه و لزوم رد آن است جلب می‌نماید:

همان طور که استحضار دارید محیط زندان اقتضائات خاص خود را داشته و نگهداری زندانی و اصلاح او اعمال شرایط خاصی را طلب می‌کند، بنابراین در همین راستا با تصویب قانون تبدیل شورای سرپرستی زندان‌ها به سازمان زندان‌ها در سال ۱۳۶۴ به موجب ماده ۹ آن تصویب آئین نامه‌های اجرایی مربوطه به سازمان زندان‌ها پیش بینی گردیده است و در آخرین آئین نامه سازمان مصوب ۱۳۸۴ ریاست قوه قضائیه در ماده ۹۰ تصریح می‌گردد که «پوشیدن لباس ویژه محکوم، برای محکومان الزامی نیست مگر به تشخیص سازمان زندان‌ها» بدیهی است که تشخیص این سازمان الزامی بودن استفاده از لباس ویژه زندان برای محکومان بوده و می‌باشد و در همین جهت نیز سیاستگذاری‌های لازم به عمل آمده است و لباس ویژه زندان نیز برای آقایان و خانم‌ها متفاوت بوده و حسب مورد برای آقایان پیراهن و شلوار و برای خانم‌ها از جمله چادر در نظر گرفته شده است و از باب تشخیص زندانی از غیر زندانی، جلوگیری از فرار زندانیان، رعایت بهداشت محیط‌های زندگی جمعی و ایجاد نظم در محیط داخل و خارج از زندان، پوشیدن لباس ویژه زندان اهمیت خاصی داشته نتیجتاً ادعای خواهان دایر بر اینکه پوشیدن لباس متحدالشکل ویژه زندان موجب استخفاف زندانی و خارج از حدود اختیار زندان است صحت نداشته همانند همه محیط‌های زندگی جمعی نظیر پادگان‌ها، بیمارستان‌ها و …، این امر ضرورت دارد و بر فرض اینکه محدودیت‌هایی برای زندانی ایجاد نماید نیز طبیعت زندان و زندانی شدن بوده که امری اجتناب ناپذیر است و در اغلب قریب به اتفاق کشورهای دنیا پوشیدن لباس خاص زندان به رسمیت شناخته شده است و از باب بین المللی نیز این امر پذیرفته شده تلقی می‌گردد. اینکه شاکی ادعا نموده پوشیدن لباس ویژه طبق ماده ۹۰ آئین نامه اجرایی سازمان تنها در داخل زندان تجویز شده و نه در خارج از زندان معلوم نیست با چه استنادی مطرح شده است. علی‌ای حال از آنجا که اقدام سازمان زندان‌ها در چارچوب مقرره یاد شده و در حدود آن می‌باشد، اما ادعای خواهان فراتر از مراتب پیش رفته است در خصوص محدوده مقرره مذکور رد دعوای خواهان به جهت اینکه عملکرد این سازمان مطابق قانون و آئین نامه اجرایی است مورد تقاضا بوده و در خصوص ادعاهای فراتر از آن نیز رد دعوای خواهان به جهت عدم ارائه دلایل مثبته و عدم ذکر مشخصات مصوبه ادعایی مورد استدعاست."

هیأت عمومی دیوان عدالت اداری با حضور رئیس و معاونین دیوان عدالت اداری و رؤسا و مستشاران و دادرسان شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آرا به شرح زیر به صدور رأی مبادرت کرده است.

رأی هیأت عمومی

نظر به اینکه استفاده از لباس متحدالشکل ناشی از مفاد نامه شماره ۱۴۵؍۱۵۱۳؍۲۲-۲۸؍۳؍۱۳۹۱ مدیرکل امور کارکنان و خدمات اداری سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور مقرر نشده و در بخشنامه مورد اعتراض خواسته شده است که مقدار لباس مورد نیاز محکومان را اعلام کنند مفاد این بخشنامه از جمله مصادیق مقررات موضوع ماده ۱۲ قانون تشکیلات و آئین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال ۱۳۹۲ محسوب نمی‌شود، بنابراین رسیدگی به خواسته قابل طرح و رسیدگی در هیأت عمومی دیوان عدالت اداری تشخیص نشد.